قراردادی پُر سود برای ایران در راه است

پایان مهلت قرارداد ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه نزدیک است. قرارداد مهمی که در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد، اکنون در مرحله حساس مذاکرات فنی برای تمدید یا بازطراحی قرار دارد.

آینده این همکاری نه‌تنها برای تراز گازی ایران حیاتی است، بلکه به‌شدت بر روابط انرژی منطقه، موقعیت ژئو‌انرژیکی ایران و حتی نقش‌آفرینی‌اش در بازار گاز جهانی اثر خواهد گذاشت.

این قرارداد از کجا آمد؟

قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه یکی از قدیمی‌ترین توافق‌های گازی منطقه بوده که در سال ۱۹۹۶ میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت دولتی بوتاش ترکیه به امضا رسید. بر اساس این قرارداد، ایران متعهد شد سالانه حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را از طریق خط لوله‌ای به طول ۲۵۷۷ کیلومتر به ترکیه صادر کند.

اجرای عملیاتی این قرارداد از سال ۲۰۰۱ آغاز شد و تا امروز ادامه داشته است. خط لوله مورد نظر، از منطقه «بازرگان» در مرز ایران عبور می‌کند و به شبکه گازرسانی ترکیه متصل می‌شود.

چرا این قرارداد برای ایران مهم است؟

ترکیه پس از عراق، دومین مشتری بزرگ گاز ایران است. حدود ۱۰ درصد صادرات گاز ایران به ترکیه اختصاص دارد. این قرارداد یکی از منابع ارزآوری پایدار برای کشور در سال‌های تحریم بوده است. ایران به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و هزینه پایین انتقال، جایگاه مهمی در سبد انرژی ترکیه داشته.

با پایان این قرارداد در سال ۲۰۲۶، عدم تمدید یا تاخیر در توافق، نه ‌تنها منجر به از دست رفتن بازار صادراتی ترکیه خواهد شد، بلکه می‌تواند موقعیت ایران را در رقابت منطقه‌ای با روسیه، آذربایجان و ترکمنستان به‌شدت تضعیف کند..

آخرین تحولات چیست؟

بر اساس گزارش‌ها مذاکرات فنی میان شرکت ملی گاز ایران و شرکت بوتاش ترکیه از چندی پیش آغاز شده. در این مذاکرات، طرفین در حال بررسی چارچوب‌های جدید همکاری از جمله: میزان گاز صادراتی در قرارداد جدید، مدت زمان قرارداد، نحوه قیمت‌گذاری، تعهدات زیرساختی و رفع اختلاف‌های پیشین هستند. مقامات رسمی هنوز جزئیات دقیقی ارایه نکرده‌اند.

موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟

بر اساس دیدگاه موافقان تمدید، ایران نباید بازار سنتی ترکیه را از دست بدهد. صادرات گاز از طریق خط لوله، مزیت اقتصادی بالایی دارد. حفظ این قرارداد، ایران را به‌عنوان تامین‌کننده قابل اعتماد در منطقه تثبیت می‌کند. هزینه جایگزینی بازار ترکیه بسیار بالا و زمان‌بر است.

در این راستا مهدی حسینی رئیس سابق کمیته بازنگری قراردادهای نفتی اظهار کرده بود: عدم تمدید این قرارداد به معنای از دست رفتن بازار ترکیه و تسلیم آن به رقبای منطقه‌ای ایران است و این یک اشتباه استراتژیک خواهد بود.

بر اساس دیدگاه مخالفان یا منتقدان، ترکیه در گذشته در برخی سال‌ها تعهدات مالی خود را با تاخیر انجام داده و پرونده‌های داوری علیه ایران گشوده شده. قیمت صادراتی فعلی به ترکیه پایین‌تر از نرخ بازار جهانی است؛ باید بازنگری شود.

برخی کارشناسان معتقدند ایران باید به جای صادرات گاز خام، روی توسعه زنجیره ارزش ( LNG، پتروشیمی، برق) تمرکز کند.

نرسی قربان کارشناس انرژی بر این باور است که باید دید آیا تمدید قرارداد با ترکیه به نفع اقتصاد ایران هست یا نه؛ نباید صرفا به خاطر استمرار، توافق را با همان شرایط گذشته ادامه دهیم.

با کمتر از یک سال تا پایان رسمی قرارداد، زمان برای تصمیم‌ گیری بسیار محدود است. ایران در شرایطی قرار دارد که بازارهای جهانی گاز رقابتی‌تر از همیشه شده‌اند. آذربایجان و روسیه تلاش گسترده‌ای برای تثبیت جایگاه خود در ترکیه دارند. از سوی دیگر، ترکیه با سیاست تنوع‌بخشی به منابع انرژی، در حال توسعه واردات LNG و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر است.

در چنین فضایی، ایران یا باید با پیشنهاد جذاب و مذاکره هوشمندانه، قرارداد را تمدید کند، یا خطر حذف تدریجی از بازار ترکیه را بپذیرد.