باستان‌شناسان در تاجیکستان در محوطه «موگ‌تپه» در ایسترافشان کشفی شگفت‌انگیز انجام داده‌اند: یک سامانه خط لوله آب باستانی که حدود ۱۵۰۰ سال پیش ساخته شده و بر فراز تپه‌ای به ارتفاع ۶۵ متر ـ تقریباً هم‌اندازه یک ساختمان بیست‌طبقه امروزی ـ قرار دارد.
مجله اینترنتی باستان شناس :این کشف چشمگیر، نگاهی تازه به توانایی‌های مهندسی و زندگی روزمره تمدن‌های کهن آسیای مرکزی می‌بخشد.
محوطهٔ باستانی موگ‌تپه، که در گذشته تاریخی خود محل استقرار دژهای حاکمان اوراتیوبه بود، نزدیک به سه دهه به فراموشی سپرده شد. فعالیت‌های عمرانی در سال‌های ۲۰۱۷–۲۰۱۸ لایه‌های فرهنگی آن را بیشتر آسیب زد و بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که اسرار آن برای همیشه از دست رفته است. با این حال، در تابستان ۲۰۲۵ هیأتی به سرپرستی پروفسور نبی‌جون رحیم‌اف از دانشگاه دولتی خجند و با همکاری مجموعه تاریخی–فرهنگی «قلعه موگ» بار دیگر امیدها را زنده کرد. این گروه با وجود نبود حمایت مالی رسمی، با یاری دانشجویان و متخصصان، بخش‌های مهمی از سامانه آبرسانی باستانی را با دقت کاوش کردند.
میان ۱۸ ژوئن تا ۱۸ ژوئیه، باستان‌شناسان سه بخش از این خط لوله را بررسی کردند. آب از چشمه‌ای در پای تپه مجاور برداشت شده و از طریق لوله‌های سفالی موسوم به «کوبور»، هر یک به طول حدود ۴۰ سانتی‌متر، منتقل می‌شد. این لوله‌ها با ملات ضدآب گچی به‌هم متصل و در کانال‌هایی به عرض ۸۵ سانتی‌متر و عمق ۲۰ سانتی‌متر جای‌گذاری شده بودند. در مسیر، حوضچه‌های کوچکی (حوض‌ها) قرار داشت که احتمالاً محل جمع‌آوری آب بودند. یکنواختی لوله‌ها نشان می‌دهد که کارگاه‌های تخصصی برای ساخت آن‌ها وجود داشته و این خود بیانگر پیشرفت قابل توجه در زیرساخت‌های آن دوره است.
فراتر از خط لوله، کاوش‌ها آثاری را آشکار کردند که تصویری از زندگی روزمره ارائه می‌دهند. لایه‌های خاکی مربوط به سده‌های ۵ تا ۸ میلادی، سفالینه‌ها، آسیاب‌های سنگی و دوک‌نخ‌ریسی را دربر داشتند که نشان‌دهندهٔ اقتصاد پررونق کشاورزی و نساجی است. لایه‌های عمیق‌تر اشیائی از دوره‌های پیشین شامل سده‌های ۱ تا ۳ میلادی و دوره‌های هخامنشی و هلنی (سده ششم تا یکم پیش از میلاد) را در خود جای داده بودند. از جمله یافته‌های مهم می‌توان به پاره‌های جام‌های پایه‌بلند، ظروف کاسه‌ای شکل و کاسه‌های لعاب‌دار قرمز اشاره کرد.
عکس از : نبی‌جون رحیم‌اف.
«آثار باستانی تنها سنگ و سفال شکسته نیستند؛ آن‌ها شواهد مادی تاریخ ما هستند.» رحیم‌اف گفت: «بدون حفاظت و برخورد دقیق، ممکن است از میان بروند. این وظیفه ماست که آن‌ها را حفظ کنیم و فرهنگ باستانی تاجیکستان را در عرصه بین‌المللی به نمایش بگذاریم.»
این کشف تازه بخشی از روند گسترده‌تر دستاوردهای مهم باستان‌شناسی در تاجیکستان است. در سال ۲۰۲۳، سامانه فاضلابی متعلق به قرن هفتم میلادی در ایسترافشان کشف شد که از مهندسی پیشرفته آن دوران پرده برمی‌داشت. در ماه مه ۲۰۲۵ نیز یک ظرف سفالی متعلق به دوره کوشانی، با کتیبه‌ای به خط بلخی، در نزدیکی سربند به‌دست آمد که نگاهی کمیاب به سواد و زندگی اجتماعی باستان ارائه می‌دهد. افزون بر این، محوطه «سوی خوزاک» در دره زرافشان آثاری با قدمت ۱۵۰ هزار سال یافته است که نظریه استفاده از این منطقه به عنوان گذرگاه مهاجرت انسان‌های اولیه را تقویت می‌کند.
خط لوله آبرسانی موگ‌تپه نه تنها نبوغ مهندسان باستان را نشان می‌دهد، بلکه شواهد ملموسی از سازمان اجتماعی و اقتصادی جامعه‌ای که از آن بهره‌مند بوده را نیز ارائه می‌کند. تیم کاوش قصد دارد از «آژانس حفاظت از بناهای تاریخی» زیر نظر دولت تاجیکستان درخواست پشتیبانی رسمی برای ادامه حفاری‌ها و اقدامات حفاظتی کند.
با ادامه پژوهش‌ها، محوطه موگ‌تپه نویدبخش آشکار شدن اطلاعات بیشتری درباره زندگی روزمره، فناوری‌ها و فرهنگ‌های تمدن‌های گذشته آسیای مرکزی است. این کشف اهمیت حفاظت باستان‌شناسی را برجسته می‌سازد و میراث تاریخی غنی تاجیکستان را به نمایش می‌گذارد.
نظرات کاربران