پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که جوامع باستانی در کوه‌های زاگرس ایران، گرازهای وحشی را از فاصله‌ای بیش از ۷۰ کیلومتر منتقل می‌کردند تا در ضیافت‌های مفصل و جمعی شرکت داده شوند زمانی بسیار پیش از ظهور کشاورزی.
مجله اینترنتی باستان شناس :در کشفی چشمگیر که درک ما از زندگی اجتماعی در دوران پیش از تاریخ را دگرگون می‌کند، باستان‌شناسان شواهدی از ضیافت‌هایی با مقیاس بزرگ را در کوه‌های زاگرس در غرب ایران، متعلق به بیش از ۱۱ هزار سال پیش، کشف کرده‌اند. در محوطه‌ای باستانی به نام آسیاب، پژوهشگران جمجمه‌های ۱۹ گراز وحشی را یافتند که به‌صورت منظم درون گودالی چیده شده بودند؛ نشانه‌های بریدگی بر استخوان‌ها نشان می‌دهد که این حیوانات در مراسمی جمعی و باشکوه مصرف شده‌اند.
آنچه این کشف را حقیقتاً خارق‌العاده می‌سازد، نه صرفاً قدمت این ضیافت، بلکه میزان تلاش شرکت‌کنندگان برای مشارکت در آن است.
بنا بر پژوهشی که در نشریه Nature Communications Earth & Environment منتشر شده و خلاصه آن توسط نویسنده اصلی، دکتر پترُا وِیگلووا، در وب‌سایت The Conversation ارائه شده است، تحلیل ایزوتوپی[isotope] مینای دندان‌ها نشان داده که دست‌کم برخی از گرازهای وحشی از مسافتی بیش از ۷۰ کیلومتر و از مناطق کوهستانی به محل ضیافت آورده شده‌اند.
وِیگلووا، پژوهشگر علوم باستان‌شناسی، می‌نویسد: «همان‌طور که امروزه ممکن است کسی یک بطری شراب محلی را به مهمانی شام بیاورد، به نظر می‌رسد این حیوانات نیز در حکم هدایایی معنادار بوده‌اند.»
آنچه در این مقاله می خوانید
- سنت پیشاتاریخیِ اشتراک‌گذاری و نمادپردازی
- ردپای دندان‌ها
- بازتعریف زندگی جمعی در دوران باستان
سنت پیشاتاریخیِ اشتراک‌گذاری و نمادپردازی
ضیافت، معمولاً با جوامع کشاورزی پیوند دارد؛ جوامعی که توانایی تولید مازاد غذایی را داشتند. اما محوطه‌ی باستانی آسیاب این روایت را به چالش می‌کشد. این یافته نشان می‌دهد که جوامع پیشاکشاورزی نیز قادر به سازماندهی رویدادهای اجتماعی پیچیده، همراه با مبادلات نمادین و جابه‌جایی منابع از فواصل دور بوده‌اند.
این کشف، ایده‌ای را تقویت می‌کند که چنین ضیافت‌هایی ممکن است نقشی کلیدی در شکل‌گیری پیوندهای اجتماعی میان انسان‌های نخستین ایفا کرده باشند—و حتی در درازمدت به پیدایش الگوهای کشاورزی منجر شده باشند.
در معنایی فرهنگی‌تر، تلاش برای آوردن حیوانات از مناطق دوردست، گویای نوعی هدیه‌دادنِ نمادین و قدرتمند است؛ مشابه سنت‌های امروزی که در آن خوراکی‌های بومی و منطقه‌ای در تعطیلات و مراسم جشن به اشتراک گذاشته می‌شوند.
وِیگلووا در این‌باره می‌نویسد: «مبادله‌ی متقابل، در مرکز تعاملات اجتماعی قرار دارد. درست همان‌طور که امروزه یک بطری شراب به‌دقت انتخاب‌شده می‌تواند حامل معنا باشد، آن گرازهایی که از دور و نزدیک آورده شدند، احتمالاً برای بزرگداشت یک مکان، یک رخداد یا یک پیوند اجتماعی، نقش هدایایی نمادین را ایفا می‌کردند.»
Nature Communications Earth & Environment
ردپای دندان‌ها
تیم پژوهشی از تکنیکی بهره برد که الگوهای رشد میکروسکوپی در مینای دندان را بررسی می‌کند—روشی مشابه شمارش حلقه‌های رشد در تنه‌ی درختان—تا تاریخچه‌ی زندگی و جابه‌جایی حیوانات را مشخص سازد. داده‌های ایزوتوپی، تنوع شرایط زیست‌محیطی را طی رشد دندان‌ها آشکار ساختند و نشان دادند که این گرازها از نواحی مختلف منطقه آمده‌اند و در نهایت در آسیاب گرد هم آمده‌اند.
این نخستین بار است که چنین رفتاری در یک جامعه‌ی پیشاکشاورزی در منطقه‌ی خاور نزدیک مستند شده است. یافته‌هایی مشابه نیز در استون‌هنج در بریتانیا گزارش شده‌اند، جایی که مردم خوک‌هایی را از سراسر جزیره برای ضیافت‌های آیینی می‌آوردند—اما آن ضیافت‌ها بسیار دیرتر و در بافتارهای کشاورزی رخ داده‌اند.
بازتعریف زندگی جمعی در دوران باستان
ضیافت آسیاب نگاهی کمیاب به شیوه‌ای از زندگی پیشاتاریخی می‌افکند که در آن انسان‌ها با استفاده از غذا، هویت جمعی خود را ابراز می‌کردند، انسجام اجتماعی را حفظ می‌کردند و مناسبت‌های مهم را گرامی می‌داشتند.
چه صحبت از گوشت خشک‌شده‌ی کروکودیل در استرالیا باشد، چه پنیر فرانسوی، غذا همچنان در روزگار ما نیز نقش یک سفیر فرهنگی را ایفا می‌کند. گرازهای باستانی ایران اثبات می‌کنند که ریشه‌های این سنت، بسیار ژرف‌تر و کهن‌تر از آن چیزی است که تاکنون تصور می‌کردیم.
منبع:
Vaiglova, P., Kierdorf, H., Witzel, C. et al.
Transport of animals underpinned ritual feasting at the onset of the Neolithic in southwestern Asia.
Commun Earth Environ 6, 519 (2025). https://doi.org/10.1038/s43247-025-02501-z
این مقاله‌ی ویرایش‌شده با مجوز کریتیو کامنز از The Conversation بازنشر شده است.
تصویر روی جلد: بازسازی هنری از انسان‌های اولیه در حال حمل گراز وحشی در زمین‌های ناهموار، برای شرکت در ضیافتی جمعی در ایران باستان. (تصویرسازی از: کاترین کیلاکِی)
نظرات کاربران