کشف پانزده لاماسو و نقش برجسته های حیرت انگیز در قلب کاخ باستانی آشوری

تنها چند هفته پس از اعلام خبر «کشف مجسمه گاو بالدار به طول ۶ متر در عراق» در ۲۱ سپتامبر، باستان‌شناسان در نینوا بار دیگر مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از یافته‌ها را آشکار کردند.

مجله اینترنتی باستان شناس : همان محوطه‌ی باستانی تَل نبی یونس، در قلب پایتخت پیشین آشوریان، این بار پانزده لاماسو دیگر ـ گاوهای بالدار عظیم با چهره‌ی انسانی ـ و مجموعه‌ای از نقش‌برجسته‌های تازه از یک کاخ نظامی آشوری را در خود نمایان ساخته است. این یافته‌های تازه که توسط هیئت باستان‌شناسی آلمانی دانشگاه هایدلبرگ اعلام شد، بار دیگر جایگاه نینوا را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پرمعناترین مراکز امپراتوری نوآشوری تأیید می‌کند. در کنار هم، این کشفیات چشم‌اندازی بی‌سابقه از شکوه معماری و باورهای معنوی قدرتمندترین تمدن میان‌رودان ارائه می‌دهند.

کاخی برای قدرت: از سناخریب تا آشوربانیپال

کاخ‌ها و سازه‌های تازه کشف‌شده به دوران سه شاه بزرگ آشور بازمی‌گردند: سناخریب، اسرحدون و آشوربانیپال؛ فرمانروایانی که نینوا را در اوج شکوه به شهری پرشکوه با کاخ‌ها، معابد و باغ‌هایی خیره‌کننده بدل کردند. منابع تاریخی کاخ سنحاریب را «بی‌رقیب» می‌نامند؛ جایی که شاهان آشوری سفیران خارجی را می‌پذیرفتند، ارتش‌های عظیم را فرماندهی می‌کردند و قدرت الهی خود را با هنر و معماری باشکوه به نمایش می‌گذاشتند. نقش‌برجسته‌های تازه در تَل نبی یونس احتمالاً بخشی از یک مجموعه‌ی نظامی وابسته به این کاخ‌هاست ـ شاید بخشی الحاقی برای امور حکومتی و آیینی.

پانزده لاماسو: نگهبانان افسانه‌ای دروازه‌ها

از میان کشفیات خیره‌کننده، پانزده تندیس لاماسو بیش از همه چشمگیرند؛ دوازده تای آن‌ها هنوز در جای اصلی خود پابرجا هستند. این موجودات شگفت‌انگیز که از سنگ‌های عظیم تراشیده شده‌اند، بدن گاو، بال‌های عقاب و چهره‌ی انسان را در هم آمیخته‌اند. آن‌ها نماد قدرت، سرعت و خرد بودند؛ صفاتی الهی که شکوه و مشروعیت شاهان آشوری را به نمایش می‌گذاشتند.

آنچه این کشف را شگفت‌انگیز می‌کند، تنها تعداد زیاد لاماسوها نیست، بلکه شیوه‌های متفاوتی است که در ساخت آن‌ها به کار رفته است. برخی از این موجودات افسانه‌ای از یک سنگ عظیم تراشیده شده‌اند، در حالی که برخی دیگر از چند بخش جداگانه کنار هم قرار گرفته‌اند ـ روشی کم‌سابقه در معماری آشوری متأخر. این نوآوری نشان می‌دهد که هنرمندان آن دوره در حال تجربه‌ی شیوه‌های تازه بودند و شاید سنت‌های کاخ‌سازی نیز در حال تغییر بوده است. در باور آشوریان، لاماسوها ارواح نگهبانی بودند که دروازه‌ی میان جهان انسان‌ها و قلمرو خدایان را پاسداری می‌کردند. آن‌ها در ورودی کاخ‌ها قرار می‌گرفتند تا هم نمادی از قدرت باشند و هم نیرویی برای دفع شر و آشوب. حضور پرابهتشان نه تنها امنیت امپراتوری را تضمین می‌کرد، بلکه شکوه و اقتدار شاهان آشوری را به همه نشان می‌داد.

بازشناسی هنر نقش‌برجسته‌های آشوری

در جریان کاوش، قطعاتی از نقش‌برجسته‌های سنگی نیز به دست آمد که در گذشته نمای تالار تخت را تزئین می‌کردند. این پنل‌ها با ظرافتی چشمگیر، صحنه‌های تشریفات سلطنتی، کارزارهای نظامی و آیین‌های مذهبی را بازنمایی می‌کنند. ویژگی‌های فنی آن‌ها ـ از جمله حجاری کم‌عمق، ترکیب‌بندی‌های پویا و پرداخت جزئیات دقیق ـ بیانگر تسلط فنی و هنری صنعتگران آشوری است. این آثار افزون بر جنبه‌ی تزئینی، کارکردی ایدئولوژیک داشتند و به‌منزله‌ی تبلیغات تصویری، پیروزی‌ها و مشروعیت الهی شاهان آشوری را بازگو می‌کردند. بدین‌سان، نقش‌برجسته‌ها به‌مثابه متنی تصویری از امپراتوری عمل می‌کردند که بر نظم، فتوحات و حمایت کیهانی سلطنت تأکید داشت. دکتر مارکوس فلدمن، سرپرست هیئت آلمانی دانشگاه هایدلبرگ، معتقد است این قطعات تازه می‌توانند «نقش مهمی در پر کردن خلأهای شناخت ما از سیر تحول هنر آشوری متأخر، به‌ویژه در دوران اسرحدون و آشوربانیپال، ایفا کنند.»

همکاری بین‌المللی برای صیانت از میراث فرهنگی عراق

در جریان بازدید، رئیس شلقم از همکاری میان متخصصان عراقی و آلمانی تمجید کرد و یادآور شد که چنین همکاری‌هایی برای حفاظت از میراث فرهنگی غنی عراق حیاتی است. تلاش‌های دقیق تیم در زمینه‌ی مستندسازی، اسکن دیجیتال و اقدامات حفاظتی، تضمین می‌کند که تمامی قطعات پیش از انتقال یا مرمت به‌طور کامل ثبت شوند. به گفته‌ی شلغَم: «یافته‌های تَل نبی یونس بار دیگر به جهان نشان می‌دهد که عراق همچنان خاستگاه تمدن‌های باستانی است. هر قطعه‌ی سنگی که در اینجا کشف می‌شود، روایتگر تاریخ نخستین شهرها، شاهان و خدایان بشر است.»

نینوا: جواهر امپراتوری آشور

در ساحل رود دجله و در نزدیکی موصل کنونی، نینوا در سده‌ی هفتم پیش از میلاد به‌عنوان بزرگ‌ترین شهر جهان شناخته می‌شد؛ شهری که نماد پیشرفت‌های شهری و هنری بود. سامانه‌ی کانال‌ها، کاخ‌های عظیم و دروازه‌های یادمانی آن، بیانگر توان سازمانی و مدیریتی دولت آشور است. تپه‌ی نبی یونس، که از دیرباز به‌عنوان محل سنتی دفن پیامبر یونس مورد تکریم قرار داشت، به‌دلیل وجود بناهای مذهبی متأخر برای مدت‌ها از دسترس پژوهش‌های باستان‌شناسی دور ماند. با این حال، همکاری‌های اخیر و برنامه‌ریزی دقیق امکان آغاز کاوش‌های نظام‌مند را فراهم کرده و لایه‌های استقراری متوالی از عصر برنز تا دوره‌های بعدی را آشکار ساخته است.

بازگشت یک میراث جاویدان

کشفیات نینوا تنها یافته‌های باستان‌شناسی نیستند؛ آن‌ها بازگرداندن بخشی از روح فرهنگی سرزمینی‌اند که در دهه‌های اخیر میراثش آسیب‌های فراوان دیده است. هر لاماسو و نقش‌برجسته‌ی تازه، پیوند عراق با گذشته‌ی باشکوهش را زنده می‌کند و بار دیگر جهان را به یاد می‌آورد که میان‌رودان، زادگاه تمدن بشر است. با ادامه‌ی کاوش‌ها، پژوهشگران امیدوارند رازهای بیشتری از کاخ سلطنتی آشکار شود؛ شاید کتیبه‌ها یا آرشیوهایی که پرده از شیوه‌ی حکومت، باورهای دینی و هنر آشوریان بردارد. اما همین امروز، نگهبانان سنگی دوباره زیر آفتاب میان‌رودان ایستاده‌اند و به ما یادآوری می‌کنند که حتی پس از هزاران سال، صدای نینوا هنوز خاموش نشده است.