قدیمی ترین نقشه شهری شناخته شده با دقتی حیرت آور

یکی از کهن‌ترین نقشه‌های جهان بر روی یک لوح گِلی، احتمالاً بین سال‌های ۱۵۰۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد حک شده است. از زمان کشف آن در حفاری سال ۱۸۹۹ در عراق امروزی، پژوهشگران درباره چگونگی خوانش این نقشه بحث‌های فراوانی داشته‌اند.

مجله اینترنتی باستان شناس : این لوح که اندکی بزرگ‌تر از کف دست انسان است، فاصله میان دروازه‌های دیوار پیرامونی شهر باستانی نیپور را نشان می‌دهد. با این حال، برخی باستان‌شناسان معتقد بودند که موقعیت بناهای نقش‌شده با بقایای کشف‌شده در حفاری‌ها همخوانی ندارد.

نیپور مقدس

نیپور در بخش بزرگی از عصر برنز، مرکز معنوی بین‌النهرین بود. معابد آن در میانه هزاره دوم پیش از میلاد توسط فرمانروایان بابلیِ کاسی بازسازی شدند.

دهه‌ها بسیاری از متخصصان تصور می‌کردند نقشه اشتباه است، تا آنکه در دهه ۱۹۷۰، باستان‌شناس دانشگاه شیکاگو، مک‌گوایر گیبسون، عکس‌های هوایی نیپور را بررسی کرد و توانست بخش‌هایی از دیوارهای شهر را که به سمت جنوب امتداد داشتند، شناسایی کند. حفاری‌های بعدی بقایای استحکامات را آشکار کرد و خطوط و زوایای نقشه «به زیبایی» با یافته‌ها منطبق شدند. هنگامی که نقشه به‌درستی جهت‌گذاری شد، کل شهر را در مساحتی حدود نیم مایل مربع پوشش می‌داد و دقت آن تنها با خطای ۱۰ درصد همراه بود.

راز دقت نقشه

هیچ‌کس نمی‌داند سازندگان این نقشه چگونه به چنین دقتی دست یافته‌اند. روشن است که مردم بین‌النهرین در فنون مسّاحی زمین مهارت داشتند؛ چرا که الواح دیگری با ترسیم دقیق زمین‌های کشاورزی و قطعات مسکونی برای ارزیابی مالیات کشف شده است. اما لوح نیپور محدوده‌ای بسیار بزرگ‌تر را در بر می‌گیرد. احتمالاً از ابزارهای ساده‌ای مانند طناب‌های گره‌خورده، میله‌های اندازه‌گیری و شاید نوعی مثلثات ابتدایی برای محاسبه زوایا استفاده کرده‌اند. این کار نیازمند اندازه‌گیری‌های تدریجی، محاسبات دقیق و ثبت صبورانه داده‌ها بوده است.

هدف احتمالی نقشه

سرنخی از هدف نقشه زمانی آشکار شد که مورخان دریافتند نیپور پیش از حکاکی این لوح، تا حد زیادی متروک شده بود. سپس دودمان جدیدی از قوم کاسی به قدرت رسید. به گفته یوهانس هاکل، استاد آشورشناسی دانشگاه فردریش شیلر ینا در آلمان (محل نگهداری لوح)، فرمانروایان بین‌النهرین خود را «ملزم به ساختن» می‌دانستند و کاسی‌ها بخش‌های ویران‌شده نیپور را بازسازی کردند. بنابراین، آنچه می‌بینیم ممکن است نه صرفاً یک نقشه، بلکه قدیمی‌ترین طرح شهری جهان باشد.

تأیید باستان‌شناسی مدرن

امروز، باستان‌شناسان خطوط باستانی لوح را بر تصاویر ماهواره‌ای کنونی منطبق کرده‌اند و مکان و ابعاد بناها را تأیید نموده‌اند. اگرچه رود فرات در طول قرون مسیر خود را تغییر داده، شواهد دیوارها و معابد همچنان باقی است. این نقشه گِلی، پس از سه هزار و پانصد سال، همچنان نشان می‌دهد که نیپور چگونه سازمان یافته بود.

این مقاله در شماره دسامبر ۲۰۲۵ مجله نشنال جئوگرافیک منتشر شده است.